Đối phó 'giặc sách giả'

Công an phát hiện xưởng in 12.000 cuốn sách lậu ở Củ Chi năm 2023.

Lợi dụng công nghệ và môi trường số, sách giả, sách lậu đang gây thiệt hại nghiêm trọng cho ngành xuất bản Việt Nam với những thủ đoạn mới ngày một tinh vi. Giới làm sách kỳ vọng cộng đồng chung tay và cơ quan chức năng vào cuộc quyết liệt, "thanh tẩy" thị trường trong bối cảnh cả nước ráo riết truy quét hàng giả, hàng kém chất lượng.

Trả lời Tri thức - Znews, đại diện Saigon Books và Alpha Books đều đánh giá sách giả, sách lậu không còn là những trường hợp cá biệt mà đã trở thành “quốc nạn” với những hậu quả nặng nề về kinh tế, văn hóa và pháp lý.

Ăn cắp chất xám và công sức người kinh doanh chân chính

Không chỉ xuất hiện tại các hiệu sách nhỏ, vỉa hè hay chợ sách cũ, sách giả hiện nay còn tràn lan trên các sàn thương mại điện tử, mạng xã hội và nền tảng phát hành ebook.

Theo ông Nguyễn Tuấn Quỳnh, Giám đốc Saigon Books, nhiều ấn phẩm bị làm giả giống sách thật đến 95%, có đầy đủ tem, logo, thông tin bản quyền, khiến cả người mua lẫn người bán khó phân biệt. Đáng chú ý, như Znews đã đưa tin, nhiều cuốn sách bị làm giả siêu nhanh, đăng bán ngay sau khi đơn vị làm sách thông báo phát hành.

Sách giả (trái) bề ngoài có thể giống sách thật đến 95%, nhưng chất lượng in ấn và nội dung kém, thậm chí sai lệch. Ảnh: SGB.

Bà Phạm Thị Quyên, Giám đốc Marketing và Phát triển Kinh doanh Số Alpha Books cho hay tình trạng vi phạm bản quyền sách điện tử cũng ngày càng phổ biến, từ các bản ebook miễn phí đến sách nói phát hành không phép trên YouTube hoặc các ứng dụng di động.

Đại diện Saigon Books cho biết thiệt hại do sách giả gây ra không thể đo đếm cụ thể, nhưng ước tính lên đến hàng trăm, hàng nghìn tỷ đồng mỗi năm, trực tiếp ảnh hưởng tới doanh thu, lợi nhuận và cả uy tín của các đơn vị làm sách chân chính. Sách giả hoạt động chui, không đóng thuế, dẫn đến thất thoát ngân sách nhà nước mỗi năm, gián tiếp ảnh hưởng đến các chương trình phát triển văn hóa - kinh tế - xã hội.

Không chỉ tước đoạt công sức, chất xám của tác giả, dịch giả, và đội ngũ làm sách, sách giả còn khiến các nhà xuất bản ngần ngại trong việc mua bản quyền tác phẩm giá trị từ nước ngoài, dẫn đến hạn chế khả năng độc giả Việt Nam tiếp cận kịp thời tri thức thế giới và kìm hãm sự phát triển của nền văn hóa đọc quốc gia.

"Đối tác quốc tế cũng trở nên e dè, thậm chí từ chối bán bản quyền, chỉ cho phép nhập khẩu với chi phí cao hơn. Điều này làm giảm động lực sáng tạo và cản trở sự phát triển của ngành xuất bản chân chính", ông Nguyễn Tuấn Quỳnh bộc bạch. Sách giả là mặt hàng âm thầm giết chết tri thức, sáng tạo.

Về phía độc giả, chất lượng in ấn tệ hại, chẳng hạn giấy, mực không đảm bảo tiêu chuẩn có thể ảnh hưởng đến sức khỏe và trải nghiệm đọc. Chưa kể nội dung sai sót trong các cuốn sách giả có thể gây ra hậu quả nguy hiểm, đặc biệt là trường hợp sách y học.

Doanh nghiệp loay hoay tự cứu mình

"Không ai bảo vệ chúng ta tốt hơn chúng ta", luật sư Lê Trung Phát, thành viên Hội Luật gia TP.HCM nhấn mạnh vai trò chủ động của doanh nghiệp xuất bản trong việc chống sách giả, sách lậu. Trong bối cảnh chế tài pháp luật cho hành vi in ấn, phát tán sách giả, sách lậu và hoạt động kinh doanh sai phạm của sàn thương mại điện tử còn chưa đủ chặt chẽ và răn đe, quy trình xử lý lại phức tạp, luật sư khuyên các nhà xuất bản cũng cần bố trí nhân sự chuyên trách trong việc phát hiện sách giả, là đầu mối thu thập các thông tin gửi đến các cơ quan chức năng.

Từ phía người làm sách, một số đơn vị cho hay nhân sự truy quét sách giả "không xuể" hoặc không có kinh phí riêng cho đội ngũ "giám thị này". Thay vào đó, nhiều nhà xuất bản, công ty sách đang áp dụng nhiều biện pháp để bảo vệ sản phẩm chính hãng. Trong đó, phổ biến là các hình thức tuyên truyền nhận diện sách thật - sách giả, dán tem chống giả, tích hợp mã QR, khuyến khích độc giả tích điểm qua tem/QR...

Một số đơn vị chủ động phối hợp với cơ quan chức năng và sàn thương mại điện tử để phát hiện, báo cáo và yêu cầu gỡ bỏ các sản phẩm vi phạm; song song phát triển hệ thống đối tác phân phối uy tín.

Đầu năm nay, Omega Plus và Alpha Books đồng loạt đưa hơn 1.000 ebook lên nền tảng Google Play Books, tạo ra nguồn sách điện tử có bản quyền phục vụ độc giả.

Theo ông Nguyễn Cảnh Bình, Giám đốc Alpha Books, để bảo vệ bản quyền trên môi trường số, đơn vị dựa vào các nền tảng phát hành nội dung số chất lượng, tích hợp công nghệ Digital Right Management (DRM - Quản lý bản quyền số: mã hóa tất cả bản video/audio, cấp khóa giải mã mỗi khi tác phẩm được sử dụng và mỗi lần cấp khóa hệ thống sẽ đếm như một lần sử dụng tác phẩm) như Google Play Books, Apple Books. Đồng thời, đơn vị hợp tác với các tổ chức để rà soát kênh vi phạm, báo cáo với nền tảng về các bên kinh doanh sách lậu.

Tuy nhiên còn nhiều kênh khác vẫn đang đăng lậu, ảnh hưởng tới kênh kinh doanh chính thống. "Các kênh phát hành số đều đã tích hợp công cụ chống sao chép, chống vi phạm, nhưng thực tế trên thế giới tình trạng vi phạm bản quyền trên môi trường số luôn luôn tồn tại. Do đó, rất khó có thể xử lý vi phạm triệt để nếu như doanh nghiệp đơn thương độc mã thực hiện. Chúng tôi rất cần có sự chung tay bảo vệ bản quyền từ các đơn vị công nghệ, từ các cơ quan quản lý nhà nước, cơ quan pháp lý... tuyên truyền giáo dục nhận thức trong cộng đồng", bà Phạm Thị Quyên chia sẻ.